Historia roweru - rower w Polsce

Rower w Polsce pojawił się stosunkowo wcześnie. Skonstruował go warszawski malarz Edmund Perl w fabryce swojego ojca, Roberta Perla. Pierwszy model zbudowany był z drewna i został wyposażony w trzy koła. Początkowo nosił nazwę "samojazd" (lub jak podają niektóre źródła "samochód"). Rok później ze Światowej Wystawy w Paryżu do Warszawy przywieziono modele z wytwórni Michaux. Pierwsze w Polsce zawody "samojazdów" miały miejsce 5 czerwca 1869 r. w Ogrodzie Krasińskich w Warszawie.

Rosnące zainteresowanie nowym sportem doprowadziło do powstania Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów w 1886 r. Początkowo grupowało ono miłośników bicykla, a następnie rowerów. Wśród członków znajdowali się m.in. Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus i Maria Skłodowska-Curie (która wraz z mężem Piotrem nawet w podróż poślubną pojechała rowerem). Głównym celem Towarzystwa była popularyzacja kolarstwa, którą realizowano poprzez organizację zawodów i promowanie turystyki rowerowej. Obok siedziby WTC w Dynasach w roku 1892 zbudowano także nowoczesny tor kolarski. Kolejne organizacje rowerowe powstawały też w innych miastach Polski, m.in. w Poznaniu, Łodzi oraz Krakowie, gdzie liczba członków Krakowskiego Klubu Cyklistów w 1895 r. wynosiła ok. 120.

Skąd wzięła się nazwa rower?

Nazwa "rower" w języku polskim została zapożyczona od marki rowerów "Rover" produkowanych w Anglii w 1885 roku przez Johna Starleya.

Pierwszą produkcję rowerów w Polsce rozpoczęto w 1917 roku w zakładzie F. Zawadzkiego. Słowo produkcja jest nieco na wyrost - w pierwszym roku złożono 17 sztuk. W latach trzydziestych było to już 60 sztuk dziennie. Wkrótce powstały dalsze wytwórnie prywatne: Kamińskiego, Lipińskiego, Wahrena i innych. W 1929 roku powstała Państwowa Wytwórnia Uzbrojenia w Warszawie, która podjęła się produkcji rowerów marki "Łucznik" na skalę przemysłową. Zakład ten w sezonie wytwarzał do 5000 rowerów miesięcznie, podczas gdy pozostałe wytwórnie prywatne osiągały do 6.000 szt. ... rocznie. Sumaryczna roczna produkcja w tym okresie to 80.000 szt. rocznie.

Rowery Łucznik

Największym producentem rowerów w II Rzeczypospolitej była Fabryka Broni w Radomiu. Na blaszanej tabliczce na główce ramy "Łuczników" znajdował się rysunek Łucznika (inspirowany akwarelą przedwojennego artysty malarza Władysława Skoczylasa) z napisem "Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia w Warszawie" oraz inicjałami "F.B." co oznaczało "Fabrykę Broni". Zakład w Radomiu wchodził w skład Państwowych Wytwórni Uzbrojenia (PWU) w Warszawie - stąd ten napis, zgodnie z którym często uważa się że Łuczniki produkowano w Warszawie, zamiast w Radomiu.

W 1931 roku Radomska fabryka produkowała 13 modeli rowerów oznaczanych liczbami rzymskimi - młodzieżowe, damskie (np Typ VIII, XIX A, XIX B), turystyczne, wyścigowe i sportowe. Do roku 1939 liczba ta wzrosła do 18. Rowery były wyposażane w różnego rodzaju piasty -  niemieckie Torpedo, austriackie Styria 7, angielskie ASF czy też Torpedo własnej produkcji.

Jeden z modeli numer 35 (Typ XX Wojskowy)  był dostarczany do armii. Posiadał wzmocnioną konstrukcję ramy (grubsze ścianki),  specjalne uchwyty na sprzęt wojskowy (w tym na karabin), był malowany na kolor zielony, a elementy, które normalnie są chromowane (kierownica) były czernione. Co ciekawe model 35 posiadał z tyłu dwie zębatki z 18 i 22 ząbkami - dzięki czemu była możliwa zmiana przełożenia (ręczna). Cywilny model oznaczany jako Typ XXI był repliką wojskowego modelu przeznaczony na rynek cywilny (oczywiście nie posiadał uchwytu na karabin).

Rowery z radomskiej fabryki były sprzedawane pod marką "Łucznik" i "Łucznik Extra" głównie w kolorze czarnym. Za dodatkowa opłatą można było wybrać jeden z sześciu kolorów: zielony, chabrowy, wiśniowy, perłowy, khaki i kolor o nazwie hawana. Co ciekawe można było kupić wersję "górską" Łucznika. Model Typ III by wyposażony w przyrząd cyklo, który jak pisano w katalogu fabrycznym z 1936 roku: "pozwala na jazdę pod górę bez specjalnego wysiłku, przy normalnym natężeniu mięśni."

Według różnych szacunków w Fabryce Broni w Radomiu w latach 1929-1939 wyprodukowano od 90.000 do prawie 200.000 rowerów.

Po II Wojnie Światowej

Po wojnie wznowiono państwową produkcję rowerów w oparciu o dotychczasowe prywatne wytwórnie. W roku 1945 sprzedano 4000 sztuk jednośladów.

Romet

W 1949 roku powstała największa polska fabryka rowerów: "Romet" w Bydgoszczy. Przedsiębiorstwo skupiało kilkanaście zakładów produkcyjnych w Bydgoszczy, Poznaniu oraz Czechowicach-Dziedzicach. W 1953 roku podjęto decyzje o wybudowaniu nowego centralnego zakładu w Bydgoszczy. W latach sześćdziesiątych zakład w Czechowiach wyłączono z Zakładów Rowerowych Romet. W latach 90 śląski oddział usamodzielnił się, a Zjednoczone Zakłady Rowerowe Romet zmieniły nazwę na Zakłady Rowerowe Romet w Bydgoszczy. Firma składała się z oddziałów:

Zakład R-1 w Bydgoszczy - centralny, największy. Produkował szeroką gamę rowerów dziecięcych i dla dorosłych

Zakład R-2 w Poznaniu - produkował łańcuchy (nie tylko rowerowe), piasty , osprzęt oświetleniowy, oraz rowery dziecięce. Trzeci co do wielkości

Zakład R-3 w Jastrowiu (najmniejszy) - produkcja rowerów na kołach 12"-24"

Zakład R-4 w Kowalewie Wielkopolskim. Drugi co do wielkości. Tutaj były produkowane legendarne składaki (Wigry) na kołach 20" i 24" oraz rowery górskie, terenowe i BMX-y

Zakład R-5 w Wałaczu. Produkował piasty, mechanizmy korbowe oraz inne elementy układu napędowego.

Zakład R-6 - zakłady transportowe. Tutaj działał ośrodek badawczo-rozwojowy.

W szczytowych latach produkcja "Rometu" osiągała 1.000.000 - 1.200.000 sztuk rocznie. Na polskich ulicach królowały modele: Wigry, Jubilat, Zenit, Konsul, Gazela, Kometa, Wagant, Passat, Meteor, Orkan, Jaguar, Huragan, Universal, Reksio, Flaming,

W roku 1991 zakłady zostały przekształcone w spółkę akcyjną o nazwie Zakłady Rowerowe "Romet" Spółka Akcyjna. W wyniku nieudanego procesu prywatyzacyjnego zakład został postawiony w stan upadłości i w 1998 roku sąd wystawił go na sprzedaż. Zakład R-1 zlikwidowano. Część zakładu R-2 w Poznaniu zlikwidowano, część przekazano w prywatne ręce. Inwestor kontynuował produkcje łańcuchów i oświetlenia. W 1999 roku firma Arkus s.c. kupiła zakład R-3 w Jastrowiu i rok później R-4 w Kowalewie. Nowy właściciel przejął całą załogę oraz uzyskał prawo do marki "Romet" oraz takich hitów jak Jubilat czy Wigry. Zakład R-5 został przekształcony w spółkę pracowniczą.

Obecnie (2006 rok) w Polsce mamy trzech dużych producentów rowerów: Kross, Arkus & Romet Group i Zasada-Rowery produkujący rowery pod marką Maxim oraz mniejsze firmy: Trade-Stomil produkujący rowery pod marką Magnum i Tolin z Włocławka

Już na przełomie XX i XXI wieku dało się zauważyć, że zainteresowanie rowerem rośnie lawinowo. Wielu cyklistów manifestuje swoją obecność w ruchu ulicznym biorąc udział w comiesięcznych Masach Krytycznych w całym kraju. Coraz bardziej korkujące się miasta skłaniają także do powrotu do wykorzystania roweru jako środka komunikacji. O interesy miejskich cyklistów dbają specjalnie powołane do tego celu organizacje, które zrzeszone są w ogólnopolskiej sieci "Miasta dla Rowerów". Z Zachodu przyszła do nas również idea roweru miejskiego, czyli ogólnodostępnej wypożyczalni jednośladów do użytku mieszkańców. Na fali powszechnego zainteresowania rowerem miejskim zaczęły w Polsce powstawać kolejne systemy - pierwszy uruchomiono w Krakowie w 2008, kolejne powstały we Wrocławiu, Rzeszowie i Poznaniu. Największy system roweru miejskiego o nazwie "Velituro" został uruchomiony w Warszawie w 2012 roku.

Kross

Firma KROSS powstała w 1990 roku w Przasnyszu. Jej założyciel, Zbigniew Sosnowski, działalność w branży rowerowej rozpoczął od prowadzenia własnego sklepu rowerowego, który bardzo szybko przekształcił się w hurtownię, a następnie montownię rowerów. Obecnie jest to największy polski (i europejski) producent, sprzedający rowery pod tą marką od 2003 roku. Firma posiadała w 2005 roku ok. 45% krajowego rynku i sprzedaje ok. 800.000 sztuk rocznie. 50% produkcji jest eksportowanej do między innymi: Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, krajów Skandynawskich, Beneluksu, Szwajcarii, USA, Kanady oraz krajów dawnego Związku Radzieckiego. Firma zatrudnia ponad 1000 osób.

Arkus & Romet Group sp. z o.o.

Działająca od roku 1991 firma Arkus rozpoczęła produkcję rowerów pod swoją marką w roku 1996. W 1999 roku od Fabryki Romet S.A. w Bydgoszczy odkupiła Fabrykę Rowerów "ROMET-JASTROWIE", która jest kontynuatorem wieloletniej tradycji Zakładu R-3 w Jastrowiu. Od 2003 roku rowery są wytwarzane w czterech zakładach produkcyjnych: ARKUS-PODGRODZIE k.Dębicy, ROMET-JASTROWIE, ROMET-KOWALEWO Wlkp. i ARKUS-UKRAINA w Nowowołyńsku. Od czerwca 2005 nastąpiło połączenie trzech fabryk na terenie Polski pod nazwą Arkus & Romet Group Sp. z o.o. Obecnie firma ma 30% udział w rynku rowerowym w Polsce, a 50% swojej produkcji eksportuje (głównie do Niemiec, Holandii, Belgii i Anglii). Od 2006 roku firma sprzedaje swoje rowery pod czterema markami: Arkus, Arkus VIP, Delta i Romet. Dzięki uzyskanym prawom do wykorzystania znanych przez całe PRL marek firma produkuje między innymi rowery Romet Wigry oraz Jubilat. Firma zatrudnia 600 osób.

Zasada-Rowery

Wieluńska Zasada-Rowery istnieje od 1992 roku, a od 1996 roku prowadzi montaż rowerów. Marka "Maxim" zadebiutowała w 2000 roku. W 2005 roku roczna produkcja wyniosła 35.000 sztuk rowerów.

Trade Stomil (Magnum)

W 1993 roku firma (istniejąca od 1971) rozpoczęła sprzedaż niemieckich rowerów Kynast. W kolejnych latach prowadziła sprzedaż i wreszcie produkcję pod własną marką "Magnum".

Tolin

Firma Jerzego Topolskiego produkująca rowery górskie, retro, składaki i turystyczne na kołach 24", 26" oraz 28".

Bibliografia

• "Stalowe konie z Radomia. Historia biznesowego sukcesu" - Tomasz Szczerbicki, Interia Nowa historia 2014-09-26